Het is augustus 2008. Terwijl de Britse band Editors het Lowlands-festival afsluit, is er nog weinig te merken van de grote verandering die op ons afkomt. Ik ben begin 20 en sta aan de start van mijn werkzame leven. Een baan met een vast contract lijkt nog een zekerheid. En over pensioen hoef je je geen zorgen te maken (maar, in alle eerlijkheid, daar dacht ik sowieso nog niet over na…).
Een maand later valt de Amerikaanse bank Lehman Brothers om, de start van een financiële en economische crisis die lang zal duren. Een crisis die een aantal zekerheden ter discussie stelt. Een baan vinden bleek opeens veel lastiger dan verwacht, laat staan eentje met een vast contract.
Over de hele wereld gaan de beurzen in het rood, ook pensioenfondsen krijgen zware klappen. Pensioen blijkt niet zo zeker als gedacht. Het is het startsein van een hele reeks gesprekken over hervorming van pensioen, die uiteindelijk (zo blijkt nu) 12 jaar zullen duren.
Klijnsma
Inmiddels houd ik mij al ruim 7 jaar bezig met het thema pensioen, waarvan 5 jaar als bestuurder bij pensioenfondsen. Ik kwam de sector in op het moment (najaar 2013) dat toenmalig staatssecretaris Jetta Klijnsma besloot de pensioenhervorming die op tafel lag, niet door te zetten. Ze startte een Pensioendialoog, die de basis legde voor nieuwe gesprekken…
Het voelt allemaal al weer heel lang geleden. Ook al zijn de uitdagingen voor de pensioensector er niet kleiner op geworden. Dalende rentes, een veranderende arbeidsmarkt en recent de gevolgen van de wereldwijde uitbraak van het coronacrisis.
Deze laatste crisis zette niet alleen de pensioenfondsen onder druk, maar ook de gesprekken over de uitwerking van het pensioenakkoord van 2019. Ik ben blij dat de partijen erin zijn geslaagd om tot een akkoord te komen. Na 12 jaar praten biedt dit perspectief. Langer wachten, langer onzekerheid over de toekomst, was in mijn beleving niet goed geweest.
Deze zomer had ik graag weer op Lowlands (of een ander festival) gestaan. Maar dat kan helaas niet. Dat geeft mij de tijd om u mee te nemen op weg naar het nieuwe pensioen. Een waarschuwing vooraf: er zullen nog heel wat festivalzomers overheen gaan voordat we ook echt klaar zijn voor de overgang. Dus het wordt een lange reis die we samen afleggen naar het nieuwe pensioen.
Wat gaat er veranderen?
Het belangrijkste is, denk ik, dat pensioen meer eigen wordt. Het wordt duidelijker wat er met de premie gebeurt en hoe je tijdens je werkzame leven van premie-inleg via beleggingen naar een uitkering gaat. Je betaalt samen met je werkgever premie voor je pensioen. Daarvan gaat een stukje naar risicoverzekeringen (zoals een overlijdensrisicoverzekering), kosten en een zogenaamd solidariteitsvermogen. De rest wordt toegevoegd aan jouw pensioen, je krijgt in de nieuwe variant geen recht meer op een uitkering maar op jouw aandeel in de collectieve pot.
De pot wordt collectief belegd, zodat je de voordelen daarvan hebt. Dat wil zeggen: meer spreiding over verschillende beleggingsopties tegen lagere kosten dan wanneer je dat individueel zou doen. Ook kunnen we op deze manier risico’s samen delen. Er wordt bij het verdelen van het rendement wat we maken met de collectieve pot rekening gehouden met je leeftijd. Als je jong bent kun je je namelijk wat meer risico veroorloven bij het beleggen dan wanneer je ouder bent. Bij jongere deelnemers zal het kapitaal daarom wat meer schommelen dan bij oudere deelnemers en gepensioneerden.
Het kapitaal bepaalt de uitkering na pensioen, op basis van een zogenaamd projectierendement doen wij een voorspelling van wat je aan uitkering kunt verwachten. Dit is een voorspelling, en daarmee wordt het uiteindelijk te bereiken pensioen onzekerder. Dit maakt dat we iets minder buffers hoeven aan te houden en we makkelijker de pensioenen kunnen verhogen als we rendement halen. De andere kant is er ook. Bij tegenvallende rendementen moet het pensioen eerder worden verlaagd. Grote schokken kunnen we gelukkig wel iets blijven spreiden.
Om het beleggingsrisico verder te beperken, komt er ook een reservepotje. Dat kan ingezet worden in slechte tijden. Hoe dat precies gaat gebeuren, daar maken sociale partners (werkgevers en werknemers samen) afspraken over.
Giga-project
Zoals eerder gezegd: we spreken inmiddels al 12 jaar over een nieuw pensioenstelsel. En al ligt er nu een verder uitgewerkt akkoord, er is nog veel werk te doen. Het duurt nog wel even voor het gerenoveerde pensioenhuis er staat en we een heel ander pensioen hebben. Denk niet aan maanden, maar aan jaren. We hebben het hier niet over een cosmetische klus, maar over een giga-project waarbij alles wordt veranderd. Van de fundering en de constructie tot de buitenkant van ons nieuwe pensioenhuis. En ondertussen blijft iedereen er gewoon in wonen. Want de opbouw en uitkering van pensioen moeten doorgaan.
De grote verbouwing begint de komende anderhalf jaar met het aanpassen van de wettelijke regels. Alle voorschriften en afspraken moeten heel concreet uitgewerkt worden. Zoals je bij een huis ook precies vastlegt welk materiaal gebruikt moet worden, en waar alle leidingen moeten komen. Tijdens dat proces is veel overleg nodig met alle betrokkenen, en pas als alles precies duidelijk is, kan er worden begonnen met de uitvoering.
Overgang
Het is de bedoeling dat de verschillende pensioenregelingen en het al opgebouwde pensioen in 2026 – of eerder als dat kan – worden omgezet naar het nieuwe pensioenhuis. Daarbij wordt dan het totale vermogen dat aanwezig is verdeeld over de individuele kapitalen. Hier komen wettelijke regels voor, en hier gaan wij als bestuur heel goed naar kijken. Want dat moet evenwichtig gebeuren, zodat iedereen zijn deel krijgt, jongere en oudere werknemers en gepensioneerden.
Dat pensioen individueler wordt en directer gaat meebewegen met de economie heeft zeker ook gevolgen voor de gepensioneerden. De verwachting is dat rendementen sneller bij gepensioneerden terecht komen, maar daar staat tegenover dat verliezen ook eerder zullen leiden tot een pensioenverlaging. Tegelijkertijd ontstaat in het nieuwe stelsel de mogelijkheid om het risico voor gepensioneerden wat terug te brengen, zodat de omvang van zowel verhogingen als verlagingen beperkt wordt.
Aan de slag
Er zullen ongetwijfeld nog moeilijke kwesties op ons pad komen. Maar zonder blind te zijn voor de moeilijkheden die nog gaan komen, is het toch ook fijn om even te kunnen genieten van dit mooie moment. Na 12 jaar is er duidelijkheid over de vernieuwing van ons pensioenstelsel. We kunnen aan de slag met het nieuwe pensioen. Ik kijk er naar uit om mij daar, na de afgelopen 7 jaar de discussie te hebben mogen volgen, de komende jaren vol voor in te zetten.
Jochem Dijckmeester
Voorzitter bestuur Pensioenfonds PGB
